Free
Potrzebujesz poszerzyć swoją wiedzę?
Wybierz tą opcję!
450,00 zł
Potrzebujesz konsultacji?
Wybierz tą opcję!
1000,00 zł
Potrzebujesz diety? Sprawdź ten pakiet!
1800,00 zł
Potrzebujesz diety? Sprawdź ten pakiet!
Co wiemy o pasożytach ?
Pasożyty stanowią element wewnętrznego ekosystemu człowieka. Za pasożyta uważa się organizm, który przynajmniej na jednym etapie swojego życia żyje na koszt innego organizmu albo organizmów. Nazwa wywodzi się z języka greckiego “parasitos” i oznacza spożywający przy stole innego. Pasożyty żywią się pokarmem gospodarza lub jego tkanką. Gospodarzem najczęściej jest człowiek, który ma za zadanie dostarczać pożywienia żywicielowi. Pasożyty wykazują przy tym ostrożność by nie uśmiercić żywiciela a czerpać tylko korzyści z bytowania w organizmie.
Pasożyta, który żyje kosztem innego organizmu po raz pierwszy zdefiniował belgijski zoolog Pierre-Joseph van Beneden w 1869 roku. Zdarza się, że w wyjątkowych okolicznościach, gospodarz może odnosić korzyści z posiadania pasożyta. Za przykład mogą posłużyć ryby żyjące w zanieczyszczonym zbiorniku wodnym. Pasożyty takie jak nicienie “bronią” swojego gospodarza, pochłaniając szkodliwe substancje. np. metale ciężkie.
Pasożyty podział
Pasożyty możemy podzielić na kilka grup:
Jak zarazić się pasożytami ?
Jednym z najczęstszych nurtujących pytań w gabinetach lekarskich i dietetycznych jest pytanie o źródła zakażeń pasożytniczych. Jest wiele dróg, którymi pasożyty mogą przedostać się do ludzkiego organizmu. Do zakażenia może dojść bezpośrednio poprzez:
Poprzez zanieczyszczoną wodę może dojść do zakażenia lamblii jelitowej czy Cryptosporidium spp.
Jak wykryć pasożyty? Diagnostyka
Aby wdrożyć leczenie przeciwpasożytnicze najważniejszą kwestią jest potwierdzenie obecności pasożyta oraz określenie jego gatunku. Na ten moment diagnostyka parazytologiczna jest dość szeroka i mamy do wyboru kilka metod. Metody mikroskopowe (bezpośrednie) serologiczne i molekularne (pośrednie) oraz hodowle in vitro lub in vivo.
Materiałem do badania najczęściej jest kał, mocz, krew, treść dwunastnicy, płyn mózgowo-rdzeniowy lub bioptaty (np. płuc, mięśni czy wątroby). Zebrany materiał należy jak najszybciej dostarczyć do laboratorium który specjalizuje się w diagnostyce parazytozy.
Kał
Z uwagi na trudność w wykryciu parazytoz jelitowych z racji ich cyklów życia zaleca się pobieranie trzech próbek kału wielkości orzecha włoskiego lub 2-3 ml płynnego stolca w odstępach 3-4 dniowych. Kał, zaleca się oddać do jałowego pojemnika. Nie należy pobierać próbek wprost z muszli klozetowej, szczególnie jeżeli mamy podejrzenie obecności pierwotniaków ponieważ woda i mocz mogą niszczyć trofozoity czyli strukturę zapewniającą poruszanie się w organizmie żywiciela. Pojemniki z kałem należy transportować w temperaturze pokojowej a te do badania Giardia lamblia – schłodzone. Labolatorium poddaje dostarczony materiał badaniu makroskopowemu, w którym określa m.in konsystencję kału, obecność krwi czy śluzu oraz badaniu mikroskopowymu, w którym wykorzystuje odpowiednio przygotowane preparaty, np. barwienie płynem Lugola, solą fizjologiczną, zagęszczenie metodą sedymentacji lub flotacji, metodą Ziehla Neelsena ,gruby rozmaz kału Metoda Kato- Miura, flotacja wg Fülleborna, flotacja z użyciem siarczanu cynku wg Fausta, zmodyfikowana metoda Rivasa octowo-eterowa, preparaty barwione: metoda Giemsy. Dzięki tym metodom poszukuje się cyst pierwotniaków lub jaj przywr czy tasiemców.
Jeżeli wydalimy pasożyta lub ich fragmenty (np.człony tasiemca) powinniśmy umieścić materiał w pojemniku z wodą, ewentualnie w 0,9% roztworze chlorku sodu i dostarczyć materiał do laboratorium w temperaturze pokojowej w ciągu 24 godzin. Inną opcją jest konserwacja pasożyta w 70% alkoholu.
W przypadku podejrzenia owsicy pobiera się wymaz z okolicy odbytu. To badanie wykonuje się bezpośrednio po przebudzeniu, przed defekacją i podmyciem. Zestawy do badań dostępne są w laboratoriach specjalizujących się w badaniach w tym kierunku czy aptece. W przypadku uzyskania ujemnego wyniku wymaz powinniśmy powtórzyć trzykrotnie z zachowaniem dwu dniowych odstępów.
Mocz
Kolejnym materiałem do badań parazytozy może być mocz. Zastosowanie tej metody stosuje się przy podejrzeniu rzęsistka pochwowego (Trichomonas Vaginalis) przywry krwi (Schistosoma haematobium) i nerkowca (Dioctophuma renale). Ponadto przy podejrzeniu rzęsistka pochwowego (Trichomonas Vaginalis) u kobiet podstawowym badaniem jest wymaz z szyjki macicy lub pochwy. Postawioną diagnozę opiera się na wykonanym badaniu z moczu lub osadu z moczu. W przypadku przywry krwi (Schistosoma haematobium) ważną rolę pełni końcowy strumień moczu. Materiał do badań pobiera trzykrotnie po wysiłku fizycznym lub w godzinach 12:00-15:00.
Skóra
Przy podejrzeniu nużeńca lub świerzbu materiałem do badań jest fragment skóry, mieszków włosowych lub gruczoły łojowe.
Przeciwciała lub antygeny
Diagnostyka parazytologiczna rozwija się z każdym dziesięcioleciem. Dodatkowo w diagnostyce parazytozy pomocne mogą być metody immunologiczne, które polegają na wykrywaniu obecności pasożyta poprzez badanie specyficznych przeciwciał lub antygenów. Materiałem do badania jest kał, płyn mózgowo-rdzeniowy czy krew. Trzeba pamiętać, że sama obecność dodatnich przeciwciał (IgM i IgG) przeciwko danemu pasożytowi nie oznacza, że pacjent jest zarażony. To jedynie dowód na kontakt pasożyta z żywicielem. Przeciwciała mogą pozostać w organizmie żywiciela jeszcze długo po jego usunięciu. Metody te stosowane są głównie przy podejrzeniu m.in toksoplazmowy, kryptosporydiozie, giardia lamblia, toksokarozy, bąblowca czy pasożytów tropikalnych tj. malaria czy ameboza tkankowa.
Metody biologiczne
Metody biologii molekularnej to kolejna opcja wykrywania pasożytów w organizmie żywiciela. Ta metoda ma zastosowanie w przypadku gdy intensywność zarażenia przez pasożyta jest poniżej progu wykrywalności przez metody mikroskopowe. Ta metoda ma zastosowanie w diagnozowaniu bąblowicy wielomianowej, malarii czy toksoplazmozy wrodzonej.
Technik w diagnostyce parazytologicznej jest wiele. Dzięki radiografii, ultrasonografii, tomografii komputerowej czy rezonansowi magnetycznemu możemy stwierdzić obecność pasożytów w miejscach trudnych do ich zdiagnozowania. Ponadto, te techniki pozwalają zdiagnozować zmiany w narządach czy tkankach wywołane obecnością pasożyta.
Biegunki, wzdęcia,bóle brzucha czyli jak rozpoznać,którego mam pasożyta?
Rozwój cywilizacyjny, a wraz z nim poprawa warunków bytowych oraz zwiększenie standardów higieniczno-sanitarnych spowodowały, że w krajach rozwiniętych nastąpił znaczny spadek na zachorowania chorób pasożytniczych przewodu pokarmowego. Mimo to, wzrosło ryzyko na zarażenie pasożytnicze z racji rosnącej liczby osób podróżujących do stref tropikalnych i subtropikalnych, zmieniających się upodobań kulinarnych (spożywanie produktów surowych i przetworzonych), stosowanie nawozów naturalnych czy zanieczyszczenia produktów roślinnych odchodami zwierzęcymi.
Wiele pasożytów ma swoje charakterystyczne objawy, które mogą nakierować Nas na wykonanie badań parazytologicznych w ich kierunku. Poniżej omówimy kilka najpowszechniejszych.
Lamblia, Giardia Lamblia (Giardia intestinalis) dawniej zwana lambiozą to jeden z najczęstszych spotykanych pasożytów przewodu pokarmowego człowieka. Jest to pierwotniak, który przedostaje się do organizmu poprzez spożycie pożywienia zanieczyszczonego cystami, wypicie skażonej wody lub poprzez zarażenie od zwierzęcia czy domownika. Występuje w dwóch postaciach – cyst oraz trofozoitu. Okres wylęgania wynosi od 1 do 3 tygodni a osoba zarażona może wydalać z kałem nawet do miliona cyst na dobę przez wiele miesięcy. Zakażenie może przebiegać w różnych postaciach – jelitowym, żołądkowo – jelitowym czy żółciowo-wątrobowym. Diagnostyka giardia lamblia jest trudna do wykrycia. Ma ona zdolności przenikania przez jelito cienkie do przewodów żółciowych, często bytuje w drogach żółciowych czy pęcherzyku żółciowym.
Najczęstszymi objawami lambliozy są luźne tłuszczowe stolce, o nieprzyjemnym zapachu, bez domieszki krwi, kurczowe bóle brzucha, nudności, odbijania, złe samopoczucie czy wzdęcia. Zdarza się, że pacjenci sygnalizują obrzęki stawów, świąd skóry, pokrzywkę i obrzęk oczu z towarzyszącą eozynofilią. Zakażenie często dotyczy dzieci i może przebiegać również bezobjawowo.
Skutkiem ubocznym zakażenia może być spadek masy ciała, odwodnienie, niedobory witamin czy zaburzenia wchłaniania.
Kryptosporydioza
Cryptosporidium parvum czyli kryptosporydioza to pasożyt zaliczany również do pierwotniaków. Dzięki zainteresowaniu tą parazytozą wyodrębniono kilkanaście gatunków Cryptosporidium parvum wykrywanych u płazów, gadów, ryb, ptaków czy ssaków. Najczęstszym chorobotwórczym gatunkiem dla człowieka jest C. hominis i C. parvum. Cykl rozwojowy przebiera w organizmie jednego żywiciela. Charakterystyczną cechą tego pasożyta są małe, owalne lub okrągłe oocysty o wielkości 4,5 x 5,5ߎm.
Do zakażenia dochodzi często drogą pokarmową, po połknięciu oocyst ale również przez kontakt z osobą chorą, spożyciem wody i żywności zanieczyszczonej fekaliami oocyst. Pierwotniak potrafi bytować w ściekach, wodzie wodociągowej, basenach czy w uprawach rolnych nawożonych gnojowicą.
Okres wylęgania wynosi od 4 do 28 dni. Zakażenie dość często przebiega bezobjawowo, jednak z wiekiem wzrasta ryzyko ciężkich objawów. Objawy są charakterystyczne jak dla lambiozy czyli złe samopoczucie, osłabienie, zmęczenie, kurczowe bóle brzucha, nudności, utrata apetytu ale również towarzyszy stan podgorączkowy. U dzieci zauważa się upośledzenie wzrostu.
Glista ludzka
Ascaris lumbricoides czyli glista ludzka, to kolejna grupa pasożytów zaliczana do nicieni czyli robaków obłych. Glista ludzka należy do najbardziej rozpowszechnionego pasożyta przewodu pokarmowego bytującego w człowieku. Człowiek jest jedynym żywicielem, nie można zarazić się bezpośrednio od innej osobowy, a zakażenie szerzy się poprzez skażoną żywność i brudne ręce.Okres żywotności pasożyta wynosi 1-1, roku. Samica składa do 200 tys. jaj dziennie. W glebie jaja mogą przetrwać do 6 lat.
Zakażenie może przebiegać bezobjawowo lub objawiać się zmiennym rytmem wypróżnień, bólem brzucha, nudnościami, zaburzeniami snu, bólem głowy, rozdrażnieniem, apatią, niedrożnością dróg żółciowych czy reakcjami alergicznymi.
Tasiemiec
Tasiemiec (Cestoda) to pasożyt zaliczany do płaźnic, którego występowanie odnotowuje się najczęściej na terenach zaniedbanych sanitarnie, szczególnie w zanieczyszczonych pastwiskach odchodami ludzkimi. Wyróżniamy cztery rodzaje tasiemców, które mogą zaatakować organizm człowieka. Jednak tylko dla dwóch rodzajów – tasiemca uzbrojonego (T. saginata) i nieuzbrojonego (T.solium) człowiek jest żywicielem ostatecznym. Bytowanie ich odbywa się w jelicie cienkim.
W rozprzestrzenianiu choroby znaczenie ma również nawyk spożywania surowego, niedogotowanego mięsa oraz nieprzestrzeganie podstawowych zasad przy przygotowywaniu tych posiłków.Warto wspomnieć, że człowiek dla niektórych tasiemców jest żywicielem przypadkowym. W kwestii tasiemca np. psiego (dipylidium caninum) żywicielem ostatecznym jest pies, kot, lis.
Postać dojrzała tasiemca przeżywa w jelicie ok 5 tygodni jednak samo zarażenie może trwać długo. Istotną rolę będzie odgrywała tutaj autoinwazja pasożyta. Tasiemiec potrafi produkować od kilkunastu do kilkuset tysięcy jaj dziennie.
Zakażenie przebiega bezobjawowo aż do momentu pojawienia się członów w kale. Najczęściej są to: bóle brzucha, zmienny rytm wypróżnień, utrata łaknienia lub wzmożony apetyt, nudności lub świąd odbytu spowodowany wydobywaniem się członów tasiemca, zmiany alergiczne o charakterze pokrzywki. Zarażenie tą parazytozą może prowadzić do zaburzeń wchłaniania witamin, u dzieci do upośledzenia wzrostu, spadku masy ciała czy przewlekłego zmęczenia. U części chory występuuje niedokrwistość megaloblastyczna i niedobory witaminy B12.
Przywra
Cykl życia przywry, za wyjątkiem motylicy wątrobowej (Fasciola hepatica), związany jest ze środowiskiem wodnym. Stąd do zakażenia nimi dochodzi poprzez spożywanie niedogotowanych ryb słodkowodnych. W przypadku motylicy wątrobowej (Fasciola hepatica), żywicielem pośrednim są ślimaki wodne. które zakażają żywiciela ostatecznego czyli ssaki roślinożerne tj. bydło, kozy, owce, króliki.
Do zakażenia człowieka dochodzi poprzez zjedzenie mięsa zakażonego zwierzęcia.
W przewodzie pokarmowym człowieka larwy penetrują ścianę jelita cienkiego, przedostając się do jamy otrzewnej a stamtąd wędrują do wątroby, a następnie do dróg żółciowych, w których mogą przebywać kilka lat.
Objawy u człowieka mogą mieć przebieg bezobjawowy lub ostry przypominający ostre zapalenie dróg żółciowych oraz przewlekły. Często w początkowej fazie zakażenia dolegliwości nie są charakterystyczne. Należą do nich silny ból w prawym nadbrzuszu, nudności, wymioty, powiększenie wątroby, niekiedy węzłów chłonnych, pokrzywka, podwyższona temperatura, bóle mięśni i stawów. Może pojawić się niedokrwistość i niedobór żelaza. Po kilku tygodniach gdy motylica osiedli się w drogach żółciowych jej objawy mogą ograniczyć odpływ żółci. Zmianom może towarzyzyć bole kolkowe brzucha, powiększona wątroba, stan zapalny dróg żółciowych i żółtaczka mechaniczna. Groźnym powikłaniem są ropne bakterie powstające w obrębie wątroby.
Case stady
Do gabinetu trafia pacjentka, której objawy sugerują, że w jej organizmie mogą znajdować się pasożyty. Pani sygnalizuje częste tłuszczowe bezkrwawe biegunki, bóle brzucha, wzdęcia, nudności, osłabienie, brak łaknienia, częste uczucie niepokoju i spadek masy ciała. Badania biochemiczne i immunochemiczne również wskazują na taką możliwą przyczynę dolegliwości. W morfologii krwi odnotowujemy podwyższone eozynofile oraz limfocyty. Pani neguje występowanie alergii. Poziom witaminy b12 oraz ferrytyny odnotowujemy poniżej normy.
Zestawiając objawy i wyniki badań pacjentki zostają zlecone jej badania w kierunku pasożytów z 3 próbek kału pobranych w odstępach dwudniowych w laboratorium parazytologicznym. Po otrzymaniu wyników badań okazuje się, że pacjenta ma Giardia Lamblia.
Pasożyty to temat bardzo szeroki, który wymaga jeszcze wielu badań. Żyją one z nami od wieków i z czasem nauczyły się adoptować do naszego organizmu. Celem pasożyta nie jest zaszkodzić swojemu żywicielowi, ponieważ zwiększa to prawdopodobieństwo wykrycia go przez nas. Często nie dają żadnych objawów albo potrafią manifestować się w sposób niespecyficzny. W kolejnej części artykułu poruszamy temat terapii oraz leczenia parazytoz.
Bibliografia:
Floch H. Martin., Gastroenterologia Nettera, Tom 2,Wrocław 2010
Morozińska-Gogol J., Parazytologia medyczna kompendium, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2016
Ozimek W., Nie daj się pasożytom, Warszawa 2016
Panasiuk A., Choroby infekcyjne przewodu pokarmowego,Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2021
Radkowska Szpunar H., Żywienie, diagnostyka i leczenie SIBO, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2023
